Μουσικές δίχως συνθέτες, λόγια δίχως στιχουργούς, πίνακες και αγιογραφίες ανυπόγραφες, υφαντά και ενδύματα χωρίς ταμπέλες. Παραδοσιακό τραγούδι, δημοτική ποίηση, λαϊκή τέχνη. Από ποιόν δημιουργήθηκαν όλα αυτά τα καραβάνια που αλωνίζουν τους αιώνες, άραγε; Η απάντηση είναι μία: από το λαό. Τον ανώνυμο λαό. Χωρίς να υπεισέλθουμε σε όλα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τη φυσιογνωμία του λαού στην ιστορία, θα εξετάσουμε το βασικότερο συστατικό της λαϊκής τέχνης εν γένει. Την ανωνυμία. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα μελέτη εστιάζει στους λόγους για τους οποίους οι λαϊκοί καλλιτέχνες ανά τους αιώνες δεν επισφράγισαν με το όνομά τους τα παραγόμενα από τους ίδιους καλλιτεχνικά αντικείμενα, καθώς και στα όρια του προοδευτισμού της ανωνυμίας κατά την άντλησή της.

Αν και έχουμε ένα μικρό δείγμα βάσει της κριτικής δύο μόνο παραδειγμάτων λαϊκής δημιουργίας, ωστόσο μπορούμε να εκθέσουμε μια σειρά συμπερασμάτων που δικαιολογούν συγκεκριμένες τοποθετήσεις και προβληματισμούς για τη μετεξέλιξη του λαϊκού μας πολιτισμού. Να υπενθυμίσουμε ότι οι δύο περιπτώσεις που τέθηκαν σε κριτική ανάλυση ήταν τα εθιμοτυπικά και ιστορικά αντικείμενα του λαϊκού πολιτισμού της Βοβούσας Ζαγορίου και της Σερίφου. Ανάμεσα στις δύο αυτές περιοχές υπάρχει χάσμα σχετικά με τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, αλλά όπως είπαμε, δεν θα επιδοθούμε στην αποκωδικοποίηση των τυπικών αντικειμένων ως καθρεφτισμάτων των προγενέστερων κοινωνιών. Εδώ, θα εξετάσουμε α) την ίδια την ουσία τους η οποία παραδίδεται, β) πώς επηρεάζεται και γ) από ποια οπτική πρέπει να την αντιμετωπίζει κανείς σήμερα. Ίσως έτσι, βρούμε την απάντηση στο ερώτημα, γιατί σήμερα το αντικείμενο της λαϊκής τέχνης όζει ελλυχνίου.

Στο προηγούμενο σημείωμα επισκοπήσαμε -με μία περισσότερο «πλατωνική» αντίληψη- το παράδειγμα του εθιμικού δικαίου της Βοβουσιώτικης παράδοσης. Στο παρόν θα θέσουμε το ερώτημα πώς συμβάλλει ο υλικός κόσμος στη διαμόρφωση των καλλιτεχνικών αντικειμένων. Η υφή του κάθε πολιτιστικού αντικειμένου μορφοποιείται ως ανάγλυφο στην επιφάνεια του συσχετισμού των κοινωνικών δυνάμεων. Οι κοινωνικές δυνάμεις διατέμνονται στα εξής στάδια: α) της εδαφικής μορφολογίας, β) των κλιματολογικών συνθηκών και γ) της ταξικής διάθρωσης του πολιτικού συστήματος που προκύπτει στην κάθε κοινωνία. Με βάση αυτή την αξίωση θα προσεγγίσουμε το παράδειγμα της Σερφιώτικης παράδοσης.

Μία ακόμη θερινή περίοδος ολοκληρώνεται όπου άγιοι μετά πανηγυρίων είχαν δεσπόζουσα θέση στην κοινωνική ζωή των παλιννοστούντων της υπαίθρου, των παραθεριστών, των ερασιτεχνών ερευνητών αλλά προπαντός των μόνιμων κατοίκων που αμφιρρέπουν ανάμεσα στο άμεσο αίσθημα πληρότητας και στη μελαγχολική σκέψη της επικείμενης απομόνωσης. Αναφορικά, λοιπόν, με όλες αυτές τις εορτές με λαϊκό-πανηγυρικό χαρακτήρα οδηγούμαστε να εκθέσουμε μια κριτική όσων βιώσαμε, όσων μας διηγήθηκαν είτε όσων παρακολουθήσαμε (μέσω κοινωνικών δικτύων ή κάποιας διαφημιστικής αφίσας εθνικού, περιφερειακού ή επαρχιακού οδικού δικτύου!). Στα δύο πρώτα σημειώματα θα παραθέσουμε ερεθίσματα και συναγωγικά συμπεράσματα δύο διαφορετικών καταστάσεων λαϊκής δημιουργίας στο πλαίσιο θεμελιωμένων πατροπαράδοτα εθιμικών αρχών και τελετών. Εδώ, θα προσεγγίσουμε τη δομή των τελετουργικών εθιμοτυπικών αναπαραστάσεων στην περιοχή του Ανατολικού Ζαγορίου και πιο συγκεκριμένα ενός βλαχόφωνου χωριού, της Βοβούσας.

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.), ένας μείζονος πολιτισμικής σημασίας οργανισμός του Δημοσίου, τελείται υπό κατάργηση βάσει του επικείμενου Σχεδίου Νόμου που εισάγει στη Βουλή το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.